ورود به حوزه‌های جدید کسب و کار یکی از فرایندهای پر چالش برای اغلب کسب و کارهای موفق است. بسیاری از شرکتهایی که دارای سودآوری خوبی هستند، در بسیاری از موارد ترغیب می‌شوند که به حوزه‌های دیگری از کسب و کار هم سرک بکشند. در ایران شرکتهای وابسته به دولت یا حاکمیت، در این خصوص چالش بیشتری دارند. این تصمیمات معمولاً بدون ارزیابی ریسک و بدون لحاظ کردن چشم انداز و بدون بررسی تطبیق‌پذیری کسب و کار پایه با حوزه جدید کسب و کار اتخاذ می‌شود و معمولاً هم با شکست مواجه می‌شود.
بانک پاسارگاد به عنوان یکی از سهامداران شرکت فناپ، در سال ۱۴۰۱ با توجه به سیاستهای حاکمیت جهت تضمین امنیت غذایی کشور، به شرکت فناپ که یکی از هلدینگهای بزرگ حوزه فناوری اطلاعات و پیشرو در ارائه خدمات هوشمند بانکی است، ماموریت داد تا بحث سرمایه‌گذاری در حوزه کشاورزی را در دستور کار خود قرار دهد. سوال‌های متعددی پیش روی فناپ قرار داشت و ما به عنوان مشاور مدیریت تلاش کردیم در این مسیر همراه آنها باشیم.
پیش از ادامه این مطلب، سعی کنید خود را جای ما بگذارید و فکر کنید اگر مشاور فناپ بودید چه می‌کردید؟
حل مساله حضور فناپ به نیابت از بانک پاسارگاد در حوزه کشاورزی به منظور تضمین امنیت غذایی کشور نیازمند برنامه‌ریزی دقیق و مدون است. در اینجا برخی از موارد پیش رو برای حل این مساله را با هم مرور می‌کنیم. این موارد اقداماتی بوده که تیم ما به فناپ پیشنهاد داده و در قالب یک پروژه برای این شرکت انجام شده است.
گام اول: تشخیص وضعیت فعلی
در این مرحله، نیاز است تا بانک پاسارگاد و شرکت فناپ، وضعیت فعلی حوزه کشاورزی در کشور و نیازهای آن را شناسایی کنند. این شامل بررسی تامین محصولات کشاورزی، تولید، نیازهای بازار، وضعیت امنیت غذایی، نقاط ضعف و قوت حال حاضر و … می‌شود. برای حل این مساله به سند امنیت غذایی کشور اتکا شد که در سال ۱۴۰۱ در وزارت جهاد کشاورزی تهیه شده بود. این سند شامل لیستی از چالشهای صنعت کشاورزی و غذایی کشور بود و برای حل هر چالش به ارائه لیستی از راهکارها اقدام شده بود.
وجود این سند به واقع ارائه خدمات مشاوره یک شرکت مشاوره را حداقل ۳ ماه به جلو می‌انداخت. بدون وجود این سند، باید ارزیابی جامعی از مسائل صنعت کشاورزی و غذایی صورت می‌گرفت و نسبت به اولویت‌بندی اقتصادی و یا استراتژیک آنها اقدام می‌شد. در هر صورت این سند به عنوان مبنای اقدامات آتی ما مدنظر قرار گرفت.
گام دوم: تعیین اهداف و ماموریت
در این مرحله، باید اهداف کلی و ماموریت‌های مرتبط با حضور بانک پاسارگاد در حوزه کشاورزی به طور دقیق و محدود معرفی می‌شد. مثلاً: افزایش تولید محصولات کشاورزی، ارتقاء کیفیت تولید، حمایت از کشاورزان، افزایش صادرات، و …
با توجه به اینکه این ماموریت به فناپ واگذار شده بود، قطعاً بانک در نظر داشت یک اقدام جدی فناورانه در حوزه کشاورزی محقق شود. از مهمترین مسائلی که در شرایط آن زمان ایران مدنظر حاکمیت قرار داشت، بحث کاهش مصرف آب و تولید محصولات با ارزش افزوده اقتصادی بالاتر در کشاورزی بود. بنابراین فناوریهایی که به نوعی به کاهش مصرف آب و تولید محصولات با ارزش افزوده اقتصادی بالاتر می‌انجامید، می‌توانست در اولویت اهداف فناپ قرار گیرد.
بنابراین تلاش کردیم، داده‌هایی مرتبط با فناوری‌های رایج برای کاهش مصرف آب را جمع‌آوری نمائیم. در ادامه، این فناوریها بر نمودار Gartner Hype Cycle جانمایی شدند تا ریسک سرمایه‌گذاری بر آنها شناسایی شود. از دل این تحلیل فناوریهایی نظیر کشت عمودی بدست آمد. مساله بعدی شناسایی گیاهانی بود که دارای ارزش اقتصادی بالایی باشند. برای حل این مساله ۳۰ گیاه دارویی و معطر با ارزش اقتصادی بالا، که سازگار با کشت عمودی باشند، بر اساس مطالعات جهانی غربال شدند. ارزش واردات این گیاهان یا اسانس‌های آنها با کمک داده‌های گمرک ایران استخراج و فهرست ارزشمندی از فناوریها و گیاهان مناسب برای کشت عمودی پیشنهاد شد.
گام سوم: تحلیل و انتخاب استراتژی
در این مرحله، مختصری از گزینه‌های ممکن برای حضور بانک پاسارگاد در حوزه کشاورزی بررسی شد. این بررسی، شامل تحلیل SWOT (نقاط قوت، ضعف‌ها، فرصت‌ها و تهدیدها) و تحلیل PESTEL (سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، فناوری، محیطی و قانونی) بود.
به عنوان مثال تحلیل SWOT برای شرکت فناپ در حوزه کشاورزی به منظور توسعه فناوری‌های کشت عمودی که مصرف آب را کاهش می‌دهند و با توجه به فرصت‌های صادراتی محصولات کشاورزی به کشورهای اطراف ایران به شرح زیر بود:
نقاط قوت (Strengths)
- منابع مالی قوی: شرکت فناپ به دلیل حمایت بانک پاسارگاد از منابع مالی قوی برخوردار بود که می‌توانست برای توسعه فناوری‌های کشاورزی نوین با بهره‌وری بالا، مناسب باشد.
- تخصص در فناوری اطلاعات: شرکت فناپ به‌عنوان یکی از پیشروهای حوزه فناوری اطلاعات، تجربه و تخصص قابل توجهی در زمینه فناوری داشت که می‌توانست به توسعه فناوری‌های موردنیاز برای کشاورزی کم‌آب مفید باشد.
- فرصت‌های صادراتی: کشورهای اطراف ایران با مشکل کمبود محصولات کشاورزی روبرو هستند و احتمالاً بازار صادراتی خوبی برای محصولات کشاورزی و فناوری‌های مرتبط وجود دارد.
ضعف‌ها (Weaknesses)
- عدم تجربه در حوزه کشاورزی: شرکت فناپ در حوزه کشاورزی سر رشته نداشت و این می‌توانست موجب محدودیت‌ها در تدوین و اجرای استراتژی‌های کشاورزی شود.
- زمان لازم برای توسعه فناوری‌های جدید: توسعه فناوری‌های کشت عمودی گیاهان سازگار با این تکنیک حداقل به مدت یک سال زمان نیاز دارد و این می‌توانست باعث تاخیر در بهره‌برداری از مزیت رقابتی این فناوری شود.
فرصت‌ها (Opportunities)
- افزایش قیمت آب: برنامه دولت برای افزایش قیمت آب می‌توانست مزیت برای فناپ به منظور ارتقاء فناوری‌های کم‌آب باشد، زیرا کشاورزان به دنبال روش‌های صرفه‌جویی در مصرف آب خواهند افتاد.
- بازار صادراتی: کشورهای اطراف ایران به دلیل کمبود سطح زیر کشت نیازمند واردات محصولات کشاورزی کم‌آب هستند و این می‌توانست فرصت خوبی برای صادرات محصولات کشاورزی شرکت فناپ به این کشورها باشد.
تهدیدها (Threats)
- رقابت شدید: با ورود شرکت‌ها و نهادهای دیگر به حوزه کشاورزی با هدف توسعه فناوری‌های کشت عمودی و کاهش مصرف آب، رقابت شدیدی ممکن بود بوجود آید.
- مشکلات سیاسی و اقتصادی: مشکلات سیاسی و اقتصادی ممکن بود تأثیر مستقیم یا غیرمستقیمی بر اجرای برنامه‌های توسعه فناوری کشت عمودی و فعالیتهای صادراتی شرکت فناپ داشته باشد.
با توجه به تحلیل SWOT فوق، شرکت فناپ می‌توانست با استفاده از منابع مالی قوی، تخصص فناوری اطلاعات و همکاری با سایر نهادها و شرکت‌ها، فرصت‌های موجود در بازار صادراتی و افزایش قیمت آب را به نفع خود بهره‌برداری کند و با توجه به ضعف‌های موجود، در مقابل تهدیدهایی که ممکن است پیش روی آن قرار گیرد، برنامه‌های کنترلی و تنظیم استراتژی‌های مناسب را اجرایی کند.
به عنوان مثال در این فاز در کشور جستجو شد که چه مراکز تحقیقاتی در حوزه کشت عمودی دارای تجربه و سابقه تحقیقاتی هستند. در این بین سوابق مناسبی از فعالیتهای تحقیقاتی حتی در ابعاد پایلوت در پژوهشگاه بیوتکنولوژی کشاورزی اصفهان شناسایی شد. دانش این اساتید می‌توانست برای توسعه فناوری گیاهانی که ما در فاز قبل مورد مطالعه قرار داده بودیم، استفاده شود. بر این اساس نوعی پارتنرشیپ بین فناپ و پژوهشگاه برای تامین منابع مالی و توسعه فناوری پایه از آزمایشگاه تا ابعاد پایلوت شکل دادیم.
گام چهارم: امکانسنجی و اجرای استراتژی
در این مرحله، باید برنامه و بودجه برای اجرای استراتژی تعیین می‌شد. این شامل تخصیص منابع، تشکیل تیم‌ها، زمان‌بندی و طرح راهبردی عملیاتی مرتبط با حضور در حوزه کشاورزی بود. اما پیش از تحصیص منابع باید امکانسنجی فنی و اقتصادی برای پروژه انجام می‌شد. بر این اساس با کمک یک تیم مهندسی آشنا به اجرای سوله و فضای کشت طبقاتی، حجم سرمایه‌گذاری مورد نیاز برای ظرفیت مشخصی استخراج شد.
با توجه به داده‌های آزمایشگاهی، هزینه‌های تقریبی تولید یک گیاه فرضی استخراج شد و با توجه به قیمت فروش، ارزیابی اقتصادی صورت گرفت. در ادامه بر اساس داده‌های مختلف هزینه تولید هر گیاه، قیمت فروش آن و نیز میزان بهره‌وری تولید در واحد سطح، نمودار جامعی برای تعیین نرخ بازگشت داخلی پروژه با توجه به سه متغیر فوق تهیه شد. بدین طریق با قرار گرفتن سه داده فوق توسط محققین در فاز آزمایشگاهی، مشخص بود که پروژه برای افزایش مقیاس (Scale Up) دارای توجیه اقتصادی می‌باشد یا نه؟
از این مرحله پروژه به بعد، گروه کشاورزی فناپ باید دو اقدام اساسی را انجام می‌داد که شامل مراحل زیر بود.
مانیتورینگ و ارزیابی
اجرای این استراتژی نیازمند مانیتورینگ و ارزیابی مداوم پیشرفت تیم آزمایشگاهی بود. این مساله شامل مشاهده عملکرد، بررسی پیشرفت نسبت به اهداف، تصحیح مسیر در صورت نیاز و اصلاح استراتژی به منظور بهبود عملکرد بود. بنابراین توصیه‌های لازم به تیم مسئول توسعه سرمایه‌گذاری کشاورزی صورت گرفت و جلسات ادواری با آنها برگزار می‌شد.
همکاری و تعامل با دیگر ذینفعان
در حل این مسئله پیچیده مانند حضور بانک پاسارگاد در حوزه کشاورزی، همکاری با دیگر بخشهای دولت نظیر وزارت جهاد کشاورزی و سازمان منابع طبیعی برای اخذ برخی مشوق‌ها و امتیازات ضروری است. تلاش شد تا توصیه‌های لازم در این خصوص به تیم مسئول کشاورزی صورت پذیرد تا با ابزارهای سیاسی و قانونی امتیازات لازم را از دولت اخذ کنند.
ارتقاء آگاهی و مهارت‌ها
تیم‌های مدیریتی بانک پاسارگاد نیازمند آموزش و ارتقاء آگاهی در حوزه کشاورزی و مسائل مرتبط با آن بودند. این آموزش‌ها می‌توانست به صورت داخلی یا از طریق همکاری با مشاوران حوزه کشاورزی بدست آید. در این شرایط از دو گروه مشاور متخصص برای همکاری با فناپ دعوت به عمل آمد.
آقای دکتر موسوی که متخصص تحلیل داده در زنجیره ارزش کشاورزی و از متخصصان بین رشته‌ای حوزه کشاورزی و فناوری اطلاعات بودند و نیز برخی از محققین حوزه بیوتکنولوژی کشاورزی از پژوهشگاه بیوتکنولوژی کرج به این تیم اضافه شدند تا متخصصین فناوری اطلاعات فناپ را در این بخش راهبری کنند.
البته ما هم به عنوان مشاوران مدیریت افتخار همراهی با گروه توسعه سرمایه‌گذاری فناپ را کماکان داریم.
چه چیزهای دیگری را برای تصمیم‌گیری در زمان ورود به حوزه کسب و کار جدید باید بدانید؟
در اینجا سعی کردیم با ارائه یک تجربه واقعی، شما را با مراحل تصمیم‌گیری برای حل چنین مسائلی آشنا کنیم. در واقع در مواجهه با موقعیتهایی که نیاز به تصمیم‌گیری برای ورود به حوزه جدید کسب و کار دارید، باید به این سوالات پاسخ دهید: چه حوزه‌هایی مناسب ما است؟ چطور ریسک ورود را مدیریت کنیم؟ صرفه ورود به هر حوزه سرمایه‌گذاری چقدر است؟ واکنش رقبای ما چه خواهد بود؟
هر چند این سوالات همه سوالات پیش‌روی شما نیست، اما می‌تواند تا حد زیادی ابهامات شما برای تصمیم‌گیری را مرتفع نماید. اگر باز هم برای تصمیم‌گیری ورود به حوزه جدید سرمایه‌گذاری ابهام دارید، با ما مشورت کنید.
